Boshqirdiston Respublikasi
Boshqirdiston Respublikasi Janubiy Ural etaklarida va Uralda joylashgan. Boshqirdiston hududidagi eng baland nuqta – Yamantau tog’i (1638 metr). Respublikaning shimoldan janubga uzunligi 580 km, gʻarbdan sharqqa 430 km. Boshqirdistonning poytaxti – Ufa shahri. Shimolda Boshqirdiston Respublikasi Perm o’lkasi va Sverdlovsk viloyati bilan, sharqda – Chelyabinsk viloyati bilan, janubi-sharqda, janubi va janubi-g’arbda Orenburg viloyati bilan, g’arbda Tatariston Respublikasi bilan chegaradosh. shimoli-g’arbiy – Udmurt Respublikasida.
Boshqirdiston oʻziga xos tabiiy landshafti, tarixiy obidalari, koʻp millatli aholisi va koʻp asrlik madaniy anʼanalariga ega mintaqadir. Boshqirdiston hududi hafta oxiri sayohatlari va faol karvonlar uchun ideal.
Boshqirdistonning diqqatga sazovor joylari
Yevropa va Osiyo chegarasida joylashgan Boshqirdiston oʻziga xos tabiiy landshaftga ega mintaqa boʻlib, bu yerda togʻ tizmalari kenglikdagi tekisliklar, choʻl dashtlari esa oʻrmon chakalakzorlari bilan birga yashaydi.
Boshqirdistonning tabiiy diqqatga sazovor joylari hayratlanarli: 300 ga yaqin karst g’orlari, ularning eng kattasi mashhur Shulgan-Tosh g’ori; minglab daryolar, eng kattasi Belaya (Agidel) (1430 km) va uning irmoqlari — Nugush (235 km.), Ufa (918 km), Sim (239 km); minglab ko’llar va ko’plab tog ‘tizmalari.
Fotogalereya
Boshqirdiston Respublikasining qisqacha tarixi
Boshqirdiston tarixi uning tabiiy diqqatga sazovor joylari kabi noyobdir.
Boshqirdiston tarixi – bu boshqirdlarning tub aholisi, shuningdek, 17-20-asrlarda bu hududda yashab kelgan ruslar, tatarlar, misharlar, marilar, chuvashlar, udmurtlar, mordovlar, ukrainlar va boshqa xalqlarning tarixi. Boshqirdlar Yevroosiyoning qadimgi xalqlaridan biri boʻlib, eramizning I ming yillikning birinchi yarmida mustaqil etnik guruh sifatida Janubiy Uralda shakllangan.
10-13-asrlarda boshqirdlarning gʻarbiy qismi Bulgʻor xonligi tarkibiga kirgan. 10-asrdan boshqirdlar orasida islom dini tarqalib, 14-asrda hukmron dinga aylandi.
Boshqirdlar va mo’g’ullar o’rtasidagi birinchi jang 1219-1220 yillarda, Chingizxon katta qo’shin boshchiligida yozni Irtishda o’tkazganida, boshqirdlarning yozgi yaylovlari bo’lgan. Ikki xalq o’rtasidagi qarama-qarshilik uzoq davom etdi.
1220 yildan 1234 yilgacha boshqirdlar mo’g’ullar bilan doimiy urushda bo’lib, mo’g’ullar bosqinining sharqdagi hujumini to’xtatdilar. Mo’g’ul-boshqird urushi 14 yil davom etdi (mo’g’ullarning Rossiya bo’ylab yurishi esa atigi uch yil davom etdi). Boshqirdlarni mag’lub eta olmagan mo’g’ullar tinchlik shartnomasini imzolashni taklif qilishdi, unga ko’ra boshqirdlar Chingizxon imperiyasining bir qismi sifatida urish (yorliqlar) yoki boshqacha qilib aytganda, hududiy muxtoriyatga ega bo’lishdi.
12-14-asrlarda boshqirdlar hududi Oltin Oʻrda tarkibiga kirgan. Oltin Oʻrda tashkil topgan vaqtdan boshlab, 1234-1391 yillarda hozirgi Boshqirdiston hududida ikkita “il” – Boshqird va Tabin boʻlib, ularning shahzodalari – biylar hukmronlik qilgan.
1391 yil avgustda Boshqirdiston hududida Kondurcha daryosi yaqinida «Xalqlar jangi» bo’lib o’tdi. Jangda o’sha davrdagi ikki dunyo qudrati qo’shinlari to’qnashdi: Oltin O’rda xoni To’xtamish va Samarqand amiri Temur (Temurlan). Oltin O’rdaning mag’lubiyati bilan yakunlangan jang Oltin O’rda tarkibidagi Boshqird muxtoriyatiga chek qo’ydi.
Oltin Oʻrda parchalanganidan keyin Boshqirdiston hududi Qozon, Noʻgʻay, Sibir va Astraxan xonliklari tarkibiga kirdi.
16-asr oʻrtalarida boshqirdlar Ivan Qrozniy hukumati bilan tuzilgan kelishuv asosida Rossiya fuqaroligini qabul qildilar: Rossiya hukumati boshqirdlar oʻzlari egallab olgan erlarni ota-ona huquqi asosida, boshqirdlar, o’z navbatida harbiy xizmatni o’tash va g’azna va mo’ynaga asal bilan yer solig’i (yasak) to’lashni o’z zimmasiga oldi. Boshqirdistonning Rossiya davlati tarkibiga kirishi natijasida mintaqada mayda feodal nizolar toʻxtadi, bu esa kelajakda mintaqaning rivojlanishiga ham, aholi sonining koʻpayishiga, xalqlar oʻrtasidagi iqtisodiy aloqalarga ham ijobiy taʼsir koʻrsatdi. Boshqirdlar va rus ko’chmanchilari faol ravishda o’rnatildi. 1574 yilda Boshqirdistonning bo’lajak poytaxti Ufa shahriga asos solingan.
16-asrning oʻrtalariga kelib, Sibir xonligi parchalanganidan soʻng, hozirgi Boshqirdiston hududining Rossiya tarkibiga yakuniy kirishi sodir boʻldi.
16—17-asrlar qirollik hujjatlarida hozirgi Boshqirdiston hududi Noʻgʻay, Qozon, Sibir va Osinskaya yoʻllarini (“darugʻlar”) oʻz ichiga olgan “Ufa tumani” deb belgilangan. Trans-Ural boshqirdlari Sibir yo’lining bir qismi edi. Yoʻllar qabila volostlaridan iborat boʻlib, ular urugʻlarga (viloyat yoki tyuba) boʻlingan.
1737 yilda Boshqirdistonning Trans-Ural qismi yangi tashkil etilgan Iset viloyatiga tayinlandi, uning hududi zamonaviy Kurgan, shimoli-sharqiy Chelyabinsk, janubiy – Tyumen, sharqiy – Sverdlovsk viloyatlarini qamrab oldi.
1773-1775 yillarda boshqirdlar Pugachev boshchiligida Rossiyadagi eng yirik antifeodal harakatlarda faol ishtirok etdilar. Pugachevning eng ko’zga ko’ringan sheriklaridan biri Boshqird xalqining milliy qahramoni Salavat Yulaev edi.
19-asr boshidagi Fevral va Oktyabr inqiloblari voqealari ham Boshqirdiston Respublikasi tarixida muhim iz qoldirdi: 1917 yilda Boshqirdistonda ishchi va dehqonlarning milliy harakati boshlandi, ularning o’z-o’zini boshqarish huquqini tan olishni talab qildi. Boshqirdiston muxtoriyatini belgilash va e’lon qilish. Avtonomiya talablari bolsheviklar bilan kelishmovchiliklarga olib keldi, ammo Omskda Kolchak diktaturasi o’rnatilgandan so’ng deyarli darhol respublika uchun avtonomiyani mustaqil ravishda ta’minlay olmagan Boshqird hukumati Sovet hokimiyati tomoniga o’tdi.